De gemeenteraad van Leiden

De raad is het hoogste orgaan van de gemeente en neemt alle belangrijke beslissingen over de ontwikkelingen die de gemeente doormaakt en daarmee ook over de toekomst van de stad. De raad neemt besluiten over veel verschillende onderwerpen zoals het aanzien van de stad, de aanleg van woonwijken of nieuwe bedrijventerreinen. Maar ook over de totstandkoming van allerlei voorzieningen zoals bijvoorbeeld hulp aan sociaal zwakkeren, afvalverwerking, buurtwerk en sportvoorzieningen. Ook stelt de raad de begroting en de jaarrekening van het college vast en de hoogte van de tarieven en belastingen. De raad maakt verordeningen (dat zijn een soort gemeentelijke wetten) en benoemt de wethouders.

Keuzes maken

Tussen al die verschillende onderwerpen moet de gemeenteraad soms keuzes maken; geeft de gemeente geld uit aan nieuwe fietspaden of aan een werkgelegenheidsproject voor langdurig werklozen? Raadsbesluiten moeten, zo goed als dat gaat, in het belang zijn van de stad als geheel en van alle mensen die in Leiden wonen. Zo hebben aanwezigen op een inspraakavond meestal een deelbelang voor ogen. Bijvoorbeeld een groep bewoners die zich verzet tegen een nieuwbouwproject bij hen in de buurt. Als die woningen in het belang zijn van een groot aantal woningzoekenden, is het aan de gemeenteraad om de individuele belangen af te wegen tegen het algemeen belang.

Drie hoofdtaken

Grofweg genomen heeft de gemeenteraad drie hoofdtaken:

1. Volksvertegenwoordigend: Inwoners vertegenwoordigen.

De raad vertegenwoordigt de inwoners van de stad. Door het onderhouden van contact met de inwoners van Leiden komen raadsleden te weten wat er speelt en leeft in de stad. Zo kunnen zij de belangen van burgers afwegen bij het nemen van besluiten. Iedere partij in de raad doet dit vanuit zijn eigen politieke visie.

2. Kaderstellend: Hoofdlijnen beleid bepalen

De gemeenteraad bepaalt de hoofdlijnen van het gemeentelijk beleid. De raad buigt zich over allerlei onderwerpen die voor de stad en/of inwoners van belang zijn. Plannen kunnen alleen doorgaan als een meerderheid van de raad het ermee eens is. Ook stelt de raad de gemeentebegroting vast.

3. Controlerend: Controleren dagelijks bestuur

De raad controleert het dagelijks bestuur; ofwel het college van burgemeester en wethouders. De gemeenteraad controleert of het college van B&W het beleid goed uitvoert en hun dagelijkse bestuurstaken goed vervult.

Om de taken van volk vertegenwoordigen, kaders stellen en controleren goed uit te kunnen uitvoeren, beschikt de raad over een aantal instrumenten:

Initiatiefvoorstel

Ieder raadslid kan zelf een raadsvoorstel indienen en zo een opdracht aan het college van burgemeester en wethouders geven of een besluit van de raad afdwingen. Bijvoorbeeld voor nieuw beleid of aanpassing van een verordening.  

Amendement

Een raadslid kan een voorstel indienen om de tekst van een raadsbesluit aan te passen. Zo’n wijzigingsvoorstel heet een amendement. Als een meerderheid van de raad het amendement steunt, wordt het oorspronkelijke raadsbesluit gewijzigd vastgesteld. 

Motie

Als een raadslid wil dat de raad ergens zijn mening over uitspreekt, kan een raadslid tijdens de raadsvergadering een motie indienen. Een motie is een korte schriftelijke verklaring met een oordeel, wens of verzoek. Als een meerderheid van de raad vóór de motie stemt, is deze ‘aanvaard’. 

Recht van interpellatie

Volgens het recht van interpellatie kan een raadslid in de raadsvergadering vragen stellen over onderwerpen die niet op de agenda staan. De raad beslist als geheel of de interpellatie wordt toegestaan. Een raadslid moet een verzoek tot interpellatie uiterlijk 48 uur voor aanvang van de vergadering bij de voorzitter indienen. 

Vragenrecht

De raad heeft het recht om mondeling of schriftelijk vragen te stellen aan het college. Een raadslid kan schriftelijke vragen indienen over alle onderwerpen die de raad aangaan. Het college moet de schriftelijke vragen binnen 6 weken schriftelijk beantwoorden (tenzij het reces is). Of binnen die tijd gemotiveerd aangeven waarom beantwoording langer gaat duren. De schriftelijke vragen die de raad heeft ingediend, kun je bekijken in het overzicht schriftelijke vragen op Politiek Portaal.

Recht van inlichtingen

Als een raadslid achtergrondinformatie over een onderwerp wil hebben, kan hij het college om inlichtingen over dat onderwerp verzoeken. Het college beantwoordt het verzoek om inlichtingen mondeling in de eerstvolgende raadsvergadering. 

Ambtelijke ondersteuning

De gemeenteraad heeft een eigen ondersteunende dienst; de griffie. Daarnaast kan de raad een beroep doen op ambtelijke ondersteuning vanuit de gemeentelijke organisatie.

Rekenkamerfunctie

De gemeenteraad heeft het recht om een rekenkamer in te stellen. Deze rekenkamer kan kijken of het beleid dat gevoerd wordt doeltreffend, doelmatig en rechtmatig is. Het is aan de raad om te bepalen of deze rekenkamer buiten de raad opgericht wordt of dat er raadsleden zitting in hebben. In Leiden is ervoor gekozen om een rekenkamercommissie op te zetten met leden buiten de raad.

Raadsleden hebben veel te doen; stukken doornemen, vergaderen en contacten onderhouden. Gemeenteraadswerk is geen volledige baan, maar het is méér dan een hobby of vrijwilligerswerk. Gemiddeld besteedt een raadslid toch wel zo’n twintig uur per week aan het raadswerk. De meeste raadsleden vervullen het raadslidmaatschap naast hun dagelijks werk. Raadsleden ontvangen overigens een vergoeding voor hun werkzaamheden. 

Vergaderen

De Leidse gemeenteraad vergadert eens in de drie weken op donderdagavond. Daarnaast zijn er fractie- en commissievergaderingen, waarbij een groep raadsleden van verschillende fracties onderwerpen op een bepaald vakgebied bespreekt (bijvoorbeeld onderwijs of ruimtelijke ordening of financiën). In de praktijk betekent dat voor de raadsleden al snel twee avonden per week vergaderen.

Contacten onderhouden

Echter, de meeste tijd steekt een raadslid doorgaans in het onderhouden van contacten met ‘de stad’. Instellingen en bijeenkomsten in de stad bezoeken, brieven van inwoners of belangengroepen beantwoorden, het lokale nieuws bijhouden en vooral veel praten met mensen. Raadswerk houdt dus niet op bij de raadzaal. 

Van het bedenken van een plan tot de uitvoering ervan doorloopt een besluit de volgende stappen:

1. Plan uitvoeren

Een plan of voorstel (bijvoorbeeld om een nieuw zwembad aan te leggen) wordt geschreven door ambtenaren van de gemeente. Maar een voorstel kan ook worden geschreven door de fracties (initiatiefvoorstel) of Leidse burgers zelf (burgerinitiatief).

2. Collegebesluit

Het college vergadert elke dinsdag. De collegevergaderingen zijn niet openbaar. Maar er vindt elke dinsdagmiddag wel een persbriefing plaats, waar de pers wordt ingelicht over de besluiten die het college heeft genomen. Maar een besluit is dan nog niet definitief, want het moet dan ook (vaak, hoeft niet altijd) nog langs de raad.

3. Raadsvoorstel

Het plan wordt herschreven in een raadsvoorstel. Zo wordt de raad doorgaans gevraagd in te stemmen met een plan en geld ervoor beschikbaar te stellen.

4. Raadscommissie

Het voorstel wordt besproken in de raadscommissie van het betreffende onderwerp. In deze commissievergadering vertellen de fracties wat ze van het voorstel willen en zo is meteen duidelijk hoe alle partijen over het voorstel denken. Ook wordt duidelijk wat er nog moet gebeuren om ervoor te zorgen dat iedereen het eens is met het voorstel. Er wordt nu ook gekeken of er genoeg geld is voor het plan. Of dat er andere problemen zijn waardoor het plan niet zou kunnen gaan. In deze vergadering kunnen inwoners langskomen om te vertellen wat zij van het voorstel vinden.

5. Fractieoverleg

De raadsleden komen na de commissievergadering samen in de fractievergadering. Op deze vergadering beslissen ze samen wat ze als partij van het voorstel vinden en of ze ervoor of ertegen zijn. Of dat ze vinden dat het voorstel nog moet worden aangepast. Verder wordt dan nagedacht hoe de partij de andere partijen gaat overtuigen van hun ideeën. Daarvoor zal de fractie een verhaal schrijven dat ze zullen presenteren om er voor te zorgen dat de andere fracties het met hun standpunt eens worden.

6. Raadsvergadering

Elke drie weken op donderdagavond is er een raadsvergadering in de raadzaal op het stadhuis. Alleen de onderwerpen waar de partijen het niet over eens zijn geworden, worden besproken in de vergadering. Alle partijen krijgen dan het woord en zullen dan hun ideeën aan de andere raadsleden presenteren. Dan volgt er een debat waarin men (coalitie en oppositie) elkaar van zijn standpunt wil overtuigen. Vervolgens zal er gestemd worden. Als de meerderheid voor is, dan gaat het voorstel door. Is de meerderheid tegen, dan niet. De raadsvergadering is openbaar, dus mag iedereen die interesse heeft erbij zijn.

7. Moties en amendementen

Tijdens de raadsvergadering hebben de fracties ook de mogelijkheid om moties en amendementen in te dienen. Een motie vraagt om een uitspraak of actie van het college bijvoorbeeld om eerst iets nog verder te onderzoeken. Een amendement is een wijziging van het voorstel bijvoorbeeld om meer of minder geld beschikbaar te stellen.

8. Uitvoering plan

Nu het voorstel aangenomen is, is het aan de wethouders om dit plan uit te gaan voeren. Daarbij moet de wethouder rekening houden met alle belangrijke punten die in het voorstel van de raad zijn besproken. Zoals hoeveel geld mag het kosten, wanneer moet het af zijn, waar gaat het plan plaatsvinden.

Het presidium bestaat uit de voorzitter van de raad (de burgemeester), de griffier en de voorzitters van de vier raadscommissies. Het presidium heeft de volgende taken:

• opstellen van de agenda’s voor de raad en de commissies
• bepalen welke commissie op welke datum stukken behandelt
• opstellen van het vergaderschema
• plannen van werkbezoeken van de commissies en de raad
• plannen van extra vergaderingen
• kwaliteit beoordelen van aangeleverde stukken

Het presidium vergadert elke vrijdagochtend.

De gedragscode gaat over de integriteit van raadsleden. Het handelen van een bestuurder is altijd gericht op het belang van de gemeente, op de organisatie en op de burger. Als vertegenwoordiger van het publieke belang hebben de raadsleden een voorbeeldfunctie. Bestuurlijke integriteit houdt in dat raadsleden de verantwoordelijkheden op zich nemen die hun bestuursfunctie meebrengt. Ook zullen zij hierover verantwoording afleggen tegenover de gemeenteraad, tegenover hun collega’s en tegenover de bewoners van de gemeente Leiden. Het gedrag van raadsleden wordt aan de volgende criteria getoetst:

• Dienstbaarheid
• Functionaliteit
• Onafhankelijkheid
• Openheid
• Betrouwbaarheid
• Zorgvuldigheid

Lees de volledige gedragscode.